Vì sao ít nhà thầu đấu thầu qua mạng?

(BĐT) - Số lượng nhà thầu tham gia đấu thầu qua mạng (ĐTQM) mặc dù tăng qua các năm nhưng cũng chỉ đạt 10% tổng số nhà thầu đăng ký trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia, tỷ lệ trung bình nhà thầu tham gia một gói thầu ĐTQM có xu hướng giảm qua các năm… phần nào cho thấy không ít nhà thầu chưa thực sự quan tâm đến lợi ích của ĐTQM, tồn tại tư duy ngại thay đổi hoặc chưa hiểu rõ về ý nghĩa tích cực của ĐTQM.

Ảnh chỉ mang tính minh họa: Lê Tiên

Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT) cho biết, trong năm 2019, ĐTQM mới chỉ đạt tỷ lệ về giá trị gói thầu, còn tỷ lệ số lượng gói thầu chỉ đạt 35%, thấp hơn so với yêu cầu tại Nghị quyết số 01/2019/NQ-CP (phải đạt từ 50% trở lên), trong đó nhiều cơ quan, địa phương có tỷ lệ thực hiện ĐTQM rất thấp. Đặc biệt, vẫn còn 13 cơ quan, đơn vị chưa thực hiện ĐTQM gồm: Đài Tiếng nói Việt Nam, Ngân hàng Phát triển Việt Nam, Thanh tra Chính phủ, Tòa án Nhân dân tối cao, Tổng công ty Cà phê Việt Nam, Tổng công ty Công nghiệp tàu thủy Việt Nam, Tổng công ty Giấy Việt Nam, Tổng công ty Thép Việt Nam...

Theo ông Lê Văn Tăng, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu (Bộ KH&ĐT), việc ĐTQM không đạt yêu cầu về tỷ lệ số lượng gói thầu là do người đứng đầu địa phương, bộ ngành chưa quyết tâm, quyết liệt và chỉ đạo sát sao. Cùng một chính sách ĐTQM nhưng có những nơi làm rất tốt, mà lại là tỉnh miền núi như Bình Phước, Sơn La... Trong khi đó có những nơi dù thuận lợi về hạ tầng ĐTQM, con người được đào tạo bài bản nhưng kết quả thực hiện ĐTQM vẫn rất thấp. Điều đó thể hiện ý thức trách nhiệm và quyết tâm của người đứng đầu. Trong quá trình phê duyệt kế hoạch lựa chọn nhà thầu, cấp có thẩm quyền nếu muốn đều có thể quyết định và giám sát về tỷ lệ gói thầu ĐTQM. Đối với trường hợp kế hoạch một đằng, thực hiện một nẻo thì phải xử lý tới nơi tới chốn.

Thống kê của Bộ KH&ĐT cũng cho thấy, tỷ lệ trung bình nhà thầu tham gia 1 gói thầu ĐTQM có xu hướng giảm qua các năm (năm 2016 đạt 2,6 nhà thầu/1 gói thầu; năm 2017 đạt 2,5 nhà thầu/1 gói thầu; năm 2018 đạt 2,47 nhà thầu/1 gói thầu; năm 2019 đạt 2,17 nhà thầu/1 gói thầu; 6 tháng đầu năm 2020 đạt 2,01 nhà thầu/1 gói thầu). Tỷ lệ tiết kiệm của ĐTQM có xu hướng giảm đều qua các năm. Năm 2016, tỷ lệ tiết kiệm của ĐTQM đạt 9%; năm 2017, con số này đạt 8,2%; năm 2018 đạt 7,15% và năm 2019 đạt 5,63%.

Kết quả rà soát công tác ĐTQM trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia cũng cho thấy, xuất hiện một số hiện tượng của ĐTQM như nhiều gói thầu chỉ có 1 nhà thầu tham dự với tỷ lệ tiết kiệm rất thấp; cố tình chuyển gói thầu thành gói hỗn hợp hoặc gói gồm các phần (lô) để tránh ĐTQM; đưa vào hồ sơ mời thầu những tiêu chí không phù hợp gây khó khăn cho các nhà thầu hoặc định hướng đến nhà thầu cụ thể.

Trao đổi với phóng viên Báo Đấu thầu, nhiều nhà thầu cho biết, trong ĐTQM, không ít HSMT vẫn cài cắm nhiều điều kiện để hạn chế nhà thầu như: nhà thầu phải đi khảo sát thực tế địa hình thi công công trình và phải có xác nhận của chủ đầu tư. Khi nhà thầu liên hệ với chủ đầu tư để khảo sát thực địa thì chủ đầu tư đùn đẩy, né tránh, gây khó dễ khiến nhà thầu phải đi lại nhiều lần và bỏ cuộc.

Ngoài ra, thống kê của Bộ KH&ĐT cho thấy, số lượng nhà thầu đã đăng ký trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia và số lượng nhà thầu tham gia ĐTQM gia tăng theo thời gian nhưng tỷ lệ nhà thầu tham gia ĐTQM trong tổng số nhà thầu đăng ký hiện vẫn còn rất hạn chế (con số này chỉ chiếm tỷ lệ khoảng 10%). Năm 2016, có 984 nhà thầu tham gia ĐTQM trong tổng số 27.000 nhà thầu đăng ký (chiếm tỷ lệ 3,6%). Năm 2017 có 1.497 nhà thầu ĐTQM trong tổng số 61.000 nhà thầu đăng ký (chiếm tỷ lệ gần 2,5%). Năm 2018 có 2.678 nhà thầu ĐTQM trong tổng số 83.000 nhà thầu đăng ký (chiếm tỷ lệ 3,2%). Năm 2019 có 10.000 nhà thầu ĐTQM trong tổng số 102.000 nhà thầu đăng ký (chiếm tỷ lệ gần 10%).

Về việc nhà thầu ít tham gia ĐTQM, một số cán bộ của bên mời thầu cho rằng, trên thực tế, số lượng nhà thầu thực sự muốn tham gia ĐTQM hay quan tâm đến các gói thầu được ĐTQM của các bên mời thầu này không nhiều. Khi đấu thầu truyền thống, rất nhiều nhà thầu đến mua hồ sơ mời thầu nhưng khi triển khai ĐTQM thì các nhà thầu này đều không tham gia.

Còn các chuyên gia về đấu thầu cho rằng, việc nhà thầu ít tham gia ĐTQM cho thấy một số lượng lớn nhà thầu vẫn “thờ ơ” và “đứng ngoài cuộc” của sân chơi ĐTQM, có thể là do nhà thầu chưa thực sự quan tâm đến lợi ích của ĐTQM, hoặc nhà thầu còn tồn tại tư duy ngại thay đổi và chưa hiểu rõ về ý nghĩa tích cực của ĐTQM.