Kinh nghiệm quốc tế để Việt Nam làm 5.000km đường cao tốc

Sau gần 100 năm kể từ khi tuyến cao tốc đầu tiên được xây dựng, đến năm 2019, trên toàn nước Mỹ đã có 107.702km đường bộ cao tốc đang khai thác.

Bộ GTVT đang chủ trì xây dựng đề án: “Thực hiện xây dựng đường bộ cao tốc giai đoạn 2021 - 2025 và định hướng đến năm 2030” với mục tiêu cả nước có khoảng 5.000km đường cao tốc được hoàn thành, đưa vào khai thác trong năm 2030.

Đến thời điểm này, cả nước có khoảng 1.163km đường cao tốc đang khai thác. Để hiện thực hóa mục tiêu đề ra, trong 10 năm tới cần phải đầu tư xây dựng gần 4.000km đường cao tốc mới. Đây là thách thức rất lớn buộc chúng ta phải có giải pháp đột phá trong thời gian tới từ quy hoạch, cơ chế chính sách thực hiện đến công tác quản lý vận hành,…

Đặc biệt, kinh nghiệm triển khai đầu tư hệ thống đường bộ cao tốc từ các nước phát triển trên thế giới, nhất là các vấn đề liên quan đến quy hoạch; huy động vốn; GPMB; đầu tư xây dựng; quản lý, khai thác;... là những kênh quan trọng để cơ quan chức năng tham khảo, lựa chọn thêm giải pháp để áp dụng phù hợp với điều kiện thực tế của Việt Nam. Báo Giao thông khởi đăng loạt bài: "Kinh nghiệm quốc tế để Việt Nam làm 5.000km đường cao tốc":

Kỳ 1: Các nước quy hoạch đầu tư đường cao tốc thế nào?

Ở bất cứ quốc gia nào, đường bộ cao tốc cũng luôn được coi là trục xương sống để phát triển kinh tế. Ngay cả một số nước có thế mạnh về vận tải biển như: Nhật Bản, Hàn Quốc, Malaysia,… họ vẫn tập trung phát triển hệ thống đường cao tốc từ hàng chục năm trước đây.

Quy hoạch đường cao tốc với tầm nhìn dài hạn

Đường bộ cao tốc có lịch sử hình thành, phát triển từ những năm đầu của thế kỷ XX. Tại Mỹ, tuyến đường bộ cao tốc được xây dựng đầu tiên vào năm 1923. Một năm sau đó, 60km đường bộ cao tốc đầu tiên ở châu Âu cũng được xây dựng tại Italia. Ở châu Á, quốc gia đầu tiên đường bộ cao tốc là Nhật Bản khoảng từ những năm 1952, khởi đầu là tuyến cao tốc Meishin và tuyến Tomei nối Tokyo với Kobe.

Đối với Mỹ, sau gần 100 năm kể từ khi tuyến cao tốc đầu tiên được xây dựng, đến năm 2019, trên toàn nước Mỹ đã có 107.702km đường bộ cao tốc được xây dựng, đưa vào khai thác gồm: 57.711km đường cao tốc ngoài đô thị và 49.991km đường cao tốc trong đô thị.

Kinh nghiệm để Mỹ đầu tư thành công hệ thống đường cao tốc khổng lồ khởi nguồn từ việc xác định công tác quy hoạch và quy mô đầu tư hệ thống đường cao tốc với tầm nhìn dài hạn lên đến 30 năm. Quy hoạch mạng lưới đường bộ cao tốc được Mỹ đưa ra với mục tiêu dài hạn, đảm bảo kết nối các trung tâm kinh tế lớn, các chùm đô thị và trong đô thị, tạo động lực phát triển KT-XH.

Hệ thống đường cao tốc tại Mỹ cho phép phương tiện lưu thông với tốc độ cao (tối thiểu 80km/h, tối đa 120km/h hoặc có thể cao hơn) thông suốt, bảo đảm an toàn với quy mô tối thiểu 4 làn xe đối với tất cả các cao tốc bang và liên bang.

Việc xác định quy mô kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ cao tốc trong dài hạn làm cơ sở giữ đất và giải phóng mặt bằng đảm bảo thuận lợi trong quản lý, triển khai thực hiện quy hoạch, đây là lý do chính để Mỹ thành công trong xây dựng, phát triển kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ cao tốc.

Tại châu Âu, Chính phủ Đức đã lên kế hoạch phát triển hệ thống đường cao tốc vào năm 1920, do ảnh hưởng của chiến tranh khiến kế hoạch này sau đó phải dời lại 10 năm sau mới tiếp tục thực hiện. Ngay khi khởi động lại, Chính phủ Đức xác định công tác quy hoạch phải đóng vai trò then chốt trong quá trình triển khai đầu tư xây dựng hệ thống đường cao tốc.

Theo đó, hệ thống đường cao tốc tại quốc gia này được tập trung quy hoạch vào các tuyến kết nối Đông - Tây và Bắc - Nam với thiết kế thể hiện phong cảnh của Đức, hướng theo chủ trương sắp xếp lại khu vực dân cư và phát triển ô tô cá nhân.

Năm 1932, tuyến đường bộ cao tốc đầu tiên của nước Đức hoàn thành đưa vào hoạt động là tuyến cao tốc nối hai thành phố Cologne và Bonn. Đến nay, toàn lãnh thổ nước Đức đã có 13.141km đường cao tốc đang khai thác.

Ở châu Á, Nhật Bản bắt đầu xem xét xây dựng kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ cao tốc vào năm 1940. Đến năm 1957, quốc gia này tiến hành lập kế hoạch xây dựng 7 tuyến đường bộ cao tốc với chiều dài 3.730km. Đến năm 1966, Nhật Bản sửa đổi kế hoạch xây dựng 32 tuyến đường bộ cao tốc với tổng chiều dài 7.600km.

Từ việc triển khai thực hiện hiệu quả, đến nay, tổng chiều dài đường bộ cao tốc tại Nhật Bản đạt 8.358 km, phân bổ đều khắp các vùng miền trên toàn lãnh thổ. Trong quy hoạch phát triển kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ cao tốc, Nhật Bản đặt ra tiêu chuẩn cao, tối thiểu 4 làn xe, tương ứng tiêu chuẩn châu Âu, đảm bảo kết nối đến thủ phủ các tỉnh trong vòng 1 giờ.

Trung Quốc có tốc độ phát triển đường cao tốc nhanh nhất thế giới

Tại Trung Quốc, việc phát triển kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ cao tốc được thực hiện theo phương châm: "Muốn làm giàu phải làm đường trước" và "Ðường nhỏ giàu nhỏ, đường to giàu to, đường bộ cao tốc giàu nhanh", "đường bộ cao tốc là sản phẩm tất yếu của phát triển kinh tế", "đường bộ cao tốc là nhịp cầu tiến tới hiện đại hóa của một quốc gia".

Phải nói rằng, hệ thống đường bộ cao tốc của Trung Quốc có tốc độ phát triển nhanh so với các quốc gia trên thế giới. Cuối năm 1998, Trung Quốc có 8.733km, đứng thứ 6 thế giới; năm 1999, có khoảng 10.000 km, đứng thứ 4 thế giới; năm 2000 đạt 16.000km, đứng thứ 3 thế giới; năm 2010 là 104.400 km và đến năm 2020, Trung Quốc có 168.100km đường cao tốc, cao nhất thế giới.

Theo công bố của Bộ Giao thông Trung Quốc, đến cuối năm 2010, tổng chiều dài đường bộ của Trung Quốc là 3.984.000km; riêng thời kỳ quy hoạch 5 năm lần thứ 11 (2006 - 2010), trung bình mỗi năm tăng 128.000km, trong đó, đường bộ cao tốc trung bình mỗi năm dài ra 6.500 km, riêng năm 2010 tăng 9.200km.

Trước đó, cuối năm 2004, Quốc vụ viện Trung Quốc đã phê chuẩn “Quy hoạch phát triển kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ cao tốc quốc gia”. Theo Quy hoạch, Trung Quốc cần khoảng 30 năm (kể từ tuyến đường bộ cao tốc đầu tiên) để hình thành một mạng lưới đường bộ cao tốc quốc gia 85.000km.

Mạng lưới mới này được hợp thành bởi 7 tuyến từ Thủ đô Bắc Kinh, 9 tuyến dọc Nam - Bắc và 18 tuyến ngang Đông - Tây, gọi tắt là "Mạng lưới 7918". Mạng lưới này liên kết tất cả các thành phố có 200 nghìn dân trở lên với nhau và nối với các trục giao thông đường sắt, sân bay, đường thủy chính và các cửa khẩu quan trọng.

Quốc vụ viện phê chuẩn mạng lưới đường bộ cao tốc quốc gia; chính quyền các tỉnh, thành phố căn cứ theo quy hoạch phê chuẩn các tuyến đường bộ cao tốc phục vụ nhu cầu phát triển địa phương của mình.

Từ khi "Quy hoạch phát triển kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ cao tốc quốc gia" ra đời, tốc độ phát triển của loại đường này ở Trung Quốc nhanh hơn nhiều so với dự kiến ban đầu của Chính phủ, chỉ tiêu đặt ra cho 30 năm nhưng sẽ hoàn thành trước 25 năm.

Với tầm nhìn và xác định quy mô dài hạn, Trung Quốc cũng đã thành công trong việc giữ quỹ đất và giải phóng mặt bằng nhanh chóng, thuận lợi cho xây dựng, phát triển kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ cao tốc tương tự như Hoa Kỳ.

Thái Lan chú trọng phát triển mạng cao tốc liên tỉnh

Tại Đông Nam Á, từ tuyến đường bộ cao tốc đầu tiên đi vào khai thác năm 1981, đến nay Thái Lan đã có 11 tuyến đường bộ cao tốc, trong đó 8 tuyến đường bộ cao tốc đô thị, vành đai đô thị; 2 tuyến đường bộ cao tốc liên vùng và 1 tuyến đường bộ cao tốc trên cao với tổng số 520km.

Thái Lan có điều kiện khá tương đồng với Việt Nam, hiện tại mới có khoảng 520km đường bộ cao tốc (thấp hơn so với Việt Nam), sau thời gian dài không tập trung đầu tư phát triển, Thái Lan cũng nhận thức được vai trò của kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ cao tốc trong việc đóng góp lớn phát triển kinh tế - xã hội.

Chính phủ Thái Lan đã lập quy hoạch phát triển kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ cao tốc với tầm nhìn dài hạn, mục tiêu đến năm 2036 có tổng số 21 tuyến, với tổng chiều dài 6.612km, đảm bảo phủ khắp các vùng miền trên cả nước.

Trong quy hoạch, Thái Lan chú trọng đến mạng lưới đường bộ cao tốc liên tỉnh, đặc biệt chú trọng kết nối giữa các đặc khu kinh tế thương mại, các cửa khẩu, cảng biển, các khu công nghiệp, các cơ sở sản xuất lớn,… bằng đường bộ cao tốc nhằm phục vụ nhu cầu đi lại và vận chuyển hàng hóa trong nước và quốc tế với thời gian ngắn.

Lộ trình đầu tư hệ thống của Thái Lan được chia làm 2 giai đoạn: 10 năm đầu 2017-2026 và 10 năm cuối 2027-2036, với tổng mức đầu tư trị giá hơn 2,1 nghìn tỷ baht (67,2 tỷ USD). Tuyến đường dài nhất sẽ là đường bộ cao tốc dài 1.660km chạy giữa Songkhla và Chiang Rai.

(Còn nữa)